Ekumeniczna koncepcja Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego
ks. dr Arkadiusz Trochanowski
Katolickie Kościoły wschodnie, które mają prawo do istnienia i działalności duszpasterskiej, mają także prawo i obowiązek pomagać Stolicy Apostolskiej zrozumieć chrześcijański Wschód w poszukiwaniu utraconej jedności. Poszukiwanie jedności, nie zważając na trudności w relacjach z Kościołami prawosławnymi w różnych państwach, jest jednym z priorytetowych zadań tożsamości Katolickich Kościołów wschodnich (KKW).
Dopóki nie będzie osiągnięta jedność pomiędzy chrześcijanami, to zadaniem w którym powinny realizować się Katolickie Kościoły wschodnie powinna być nowa ewangelizacja, aby świat uwierzył (J.17,21). W ten sposób KKW powinny być aktywnymi uczestnikami dialogu prawdy i miłości, który Kościół Katolicki prowadzi z Kościołami Prawosławnymi. Może się to przejawiać w propagowaniu różnorodnych religijnych inicjatyw np. obrona wartości moralnych, obrona życia od poczęcia aż do naturalnej śmierci, obrona godności i podstawowych praw człowieka, propagowanie pokoju na świecie czy zwrócenie uwagi na masowa migracje ludności w świecie.[1]
Zadanie Katolickich Kościołów wschodnich we współczesnym świecie nie może się różnic od misji św. Cyryla i Metodego z I Tysiąclecia chrześcijaństwa. Byli to obywatele wschodniego imperium, członkowie Konstantynopolskiego Kościoła, którzy prowadzili własną misję z polecenia Konstantynopola a jednocześnie ich misja otrzymała błogosławieństwo i potwierdzenie Biskupa Rzymu, jak widzialnego centrum jedności Kościoła. Otrzymując to pozwolenie stali się znakiem jedności i powszechności Kościoła, świadkami tego co nazwiemy za współczesnymi „dwoma płucami Kościoła”. Ich przykład pokazuje, że Katolickie Kościoły wschodnie w Europie są wierne swojej liturgicznej, teologicznej, duchowej, kulturowej tradycji bizantyjskiej pozostającymi w pełnej jedności ze Stolicą Apostolską. Święci Cyryl i Metody realizowali swoją misję w czasach zjednoczonego Kościoła, kiedy to pomiędzy Rzymem i Konstantynopolem była eucharystyczna jedność.
Katolickie Kościoły wschodnie w Europie zaczęły organizować się dla lepszego wyrażania swojej tożsamości. Pierwsze spotkanie odbyło się na Węgrzech w 1997 r. spotkanie to powstało z inspiracji Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich. Na tym spotkaniu nawiązano do dokumentu z Balamand z 1994 r. , który stwierdzał, że KKW mają pełne prawo do realizacji swojego najważniejszego zadania, tzn. zadbania o zbawienia swoich wiernych – suprema lex. Takie spotkania Biskupów z katolickich Kościołów wschodnich odbywają się co roku a ostatnie spotkanie miało miejsce w Pradze w 2015 r.
Nauka Soboru Watykańskiego II w sposób jasny nakreśliła zadania Kościołów wobec wyzwań ekumenicznych. Zostało to wyrażone w Dekrecie o ekumenizmie (Unitatis redintegratio) a także w Dekrecie o Kościołach katolickich wschodnich ( Orientale Ecclesiarum ).
Dekret OE w punkcie nr 24 podkreśla wymiar ekumeniczny, w który powinny włączyć się Katolickie Kościoły wschodnie. Wskazuje tutaj na metodologię tego działania, które powinno sprowadzać się do: praktykowania modlitwy, głębokiego wzajemnego poznania, przykładu życia, wierności starodawnym wschodnim tradycjom, lepszą wiedzą o sobie, współpracą oraz braterskim szacunkiem do dzieł, które zostały wykonane.[2]
Z kolei Dekret o ekumenizmie (Unitatis redintegratio) przypomina także o włączeniu się do dialogu ekumenicznego. Jednocześnie zauważa, że należy być także krytycznym wobec własnej tradycji. Niestety, tego brakuje często samym Kościołom prawosławnym, które podchodzą bezkrytycznie do własnej obrzędowości. Tak dzieje się w różnych przypadkach z Kościołami prawosławnymi. Jak zauważa wybitny badacz tego zagadnienia Biskup Dymitrios Salachas z Grecji – takiego podejścia do obrzędowości nie należy stosować. [3]
Współczesna wyzwania oraz bardzo trudna sytuacja wyznaniowa w Ukrainie, szczególnie po wydarzeniach na Majdanie powodują, że zadaniem każdego Kościoła jest troska o jak najlepsze relacje z bratnimi chrześcijanami. Sprzyjać ma temu nowa ekumeniczna koncepcja Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego.
Ekumeniczna koncepcja Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego zatwierdzona Synodem Biskupów greckokatolickich została ogłoszona 23 grudnia 2015 r. a swojej mocy prawnej nabrała 23 lutego 2016 r. Koncepcja została zatwierdzona na pięć lat.
Ekumeniczny ruch jak proces szukania jedności chrześcijan, to droga Kościoła Chrystusowego. Jednocześnie nie jest to dopełnienie ale jest to część istnienia Kościoła i jego duszpasterskiej działalności. Wychodząc z takiego założenia Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka podchodzi z wielką odpowiedzialnością do ruchu ekumenicznego.
Dokument rozpoczyna się od odniesienia do historii. Jednocześnie już na samym początku mamy krytyczne ustosunkowanie m. in. do „prawosławnego uniatyzmu” oraz do „latynizacji”.
Zasądzono „prawosławny uniatyzm”, który miał prowadzić do bezprawnego włączenie wiernych Kościoła kijowskiego do rosyjskiego prawosławia (1839, 1871, 1946).
Ponadto osądzono w tym dokumencie także latynizację, jak proces bardzo negatywny, który wstrząsnął tożsamością teologiczną Cerkwi greckokatolickiej. Jednocześnie zauważono, że latynizacja odbyła się także z winny samej Cerkwi greckokatolickiej. Dokonano w ten sposób samokrytycznej oceny szukania własnej tożsamości.
Dokument przypomina także o decyzjach Synodu Biskupów UKGK i Soboru Patriarszego z 2002 r. w nawiązaniu do wschodniochrześcijańskiej tradycji i do starań z przeszłości o ustanowieniu patriarchatu ( Weliamin Josyf Rutskij, Iob Boreckyj i Piotr Mohyła). Biorąc to pod uwagę, dokument wskazuje, że we współczesnych realiach Synod Biskupów podtrzymuje ustanowienie patriarszego ustroju Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego (nr 16).
Biskupi Kościoła Greckokatolickiego zwracają się także w duchu pojednania do wiernych Patriarchatu Moskiewskiego wskazując, że należy szukać pojednania i wybaczenia, do czego zobowiązuje nas bycie uczniami Jezusa Chrystusa (nr 17).
W punkcie 18 tego historycznego dokumentu podkreślono o nawiązaniu kontaktu z teologami i Biskupa Kościoła Konstantynopola na początku lat 90-ch XX wieku. Inicjatywa ta otrzymała nazwę „Studyjna grupa Kościoła kijowskiego”. Jej celem było odnowienie kontaktu i pełnej jedności z Kościołem Konstantynopola ale w taki sposób, aby nie zrywać kontaktów i jedności ze Stolicą Apostolską. Spotkania te były prowadzone w różnych miejscach na świecie. Nie udało się tego zrealizować ze względu na napiętą sytuację religijną w latach 90-tych na Ukrainie.[4]
Z kolei w punkcie 19 jest rozpatrywany proces pojednania z Kościołem Rzymskokatolickim w Polsce. Proces ten rozpoczął się od świętowania jubileuszu 1000-lecia Chrztu Rusi – Ukrainy w Częstochowie w 1988 r. Kardynał Iwan Lubacziwskyj i Prymas Polski Józef Glemp potwierdzili konieczność pełniejszego wypełnienia nauczania Jezusa Chrystusa o miłości wobec bliźniego. Następnie w 2005 r. w Warszawie został ogłoszony „Akt pojednania pomiędzy Episkopatem Kościoła Rzymskokatolickiego w Polsce a Synodem Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego”. Z tej okazji zostało opublikowany List pasterski pt.: „Pojednanie pomiędzy narodami możliwe”. Ten Akt został potwierdzony w Warszawie 28 czerwca 2013 r. z okazji upamiętnienia 70 rocznicy tragedii na Wołyniu. Zwrócono uwagę na potrzebę wspólnego świadectwa jedności Kościoła.
Z kolei w punkcie 20 przypomniano o słowach Kardynała Iwana Lubacziwśkoho z 7 kwietnia 1994 r. o wystrzeganiu się wszelkiej formy nienawiści.
Natomiast w punkcie 21 wspomniano o prośbie wybaczenia za wszystkie winy, które uczynili wierni Kościoła Greckokatolickiego. Akt ten uczynił kardynał Lubomyr Huzar 27 czerwca 2001 r. we Lwowie w obecności Papieża Jana Pawła II w czasie jego pielgrzymki do Ukrainy.
Punkt 22 zwraca uwagę na dokument, który powstał 13 kwietnia 2004 r. z okazji powrotu zwierzchnika Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego Kardynała Lubomyra Huzara do Kijowa : „Jeden Boży lud w kraju na kijowskich wzniesieniach”. Dokument ten wyraża kontynuację ekumenicznej wykładni zwierzchników Kościoła Greckokatolickiego. Zaproponowano stworzenie jednego Kościoła kijowskiego. Określono różne poziomy: „Odejście od jurysdykcyjnego podporządkowania do bycia w pełni Kościołem sui iuris; odejście od ekskluzywizmu do tworzenia wspólnoty, która się uzupełnia; odejście od podporządkowania władzy świeckiej do pełnego służenia społeczeństwu; odejście od ekumenicznego ultimatum do partnerskiego dialogu; odejście od wyznaniowego podejścia do wiernych a przejścia do służby w miłości”.
Dokument ten spotkał się z oficjalnym i nieoficjalnym uznaniem. Termin Kościół kijowski miał zostać wyrażony w odpowiednich eklezjalnych i teologicznych terminach i propozycjach. Zostało to uczynione w liście z 16 kwietnia 2008 r. Kardynała Huzara do zwierzchników Kościołów prawosławnych.
W punkcie 23 podkreślono, że według postanowień Synodu Biskupów z 2011 r. ekumeniczna działalność Kościoła Greckokatolickiego pozostaje bardzo istotnym zadaniem duszpasterskim. Jednocześnie hierarchowie zwrócili uwagę na konieczność udziału we wspólnych modlitwach z przedstawicielami innych Kościołów, które sprzyjają jedności chrześcijan. Jest to wezwanie do dialogu w prawdzie i w miłości i unikanie wszystkiego, co mogłoby zaszkodzić relacjom z wiernymi innych Kościołów.
Z kolei w punkcie 24 nawiązano do pasterskiego listu Arcybiskupa Większego Światosława Szewczuka pt.: „Żywa parafia – miejsce spotkania z żywym Chrystusem” (18 lipca 20914 r.). W liście tym zwrócono uwagę na potrzebę zjednoczenia chrześcijan, którzy są spadkobiercami Chrztu św. Włodzimierza.
W punkcie 25 Biskupi Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego zwracają uwagę, że podstawowym zadaniem każdego chrześcijanina jest formacja w duchu jedności i dzielenia się otrzymanymi darami.
Druga cześć tej doktryny to teologiczne opracowanie pojęcia czym jest ekumenizm (zapełnienie ziemi ludźmi). Prawzorem dla ekumenicznego ruchu jest fragment z Dziejów Apostolskich (2,42; 4;32) (nr 26,27,28).
W kolejnym punkcie (nr 29) określone są zasady kolegialności między Kościołami. Jedność poszczególnych Kościołów prowadzi do kolegialności (soborowości) Kościoła. W każdym Kościele, który pozostaje w jedności z innymi Kościołami realizuje się w pełni Kościół Jezusa Chrystusa. Widzialnym znakiem tej jedności jest osoba Biskupa Rzymu, którego pierwszeństwo w miłości i nauczaniu należy do spuścizny wiary całego chrześcijaństwa.
W punkcie 30 stwierdzono, że jedność może być realizowana tylko wówczas, gdy jest zrozumienie dla różnorodności. Jedność nie może być sprowadzana do uniformizmu i niwelacji odrębności teologicznej, liturgicznej, oraz wyzbycia się własnej duchowości czy własnej dyscypliny kanonicznej.
W kolejnych punktach II części autorzy doktryny zwracają uwagę na partykularność Kościoła kijowskiego i jego ekumeniczne zadania (nr 32-38).
W III części Doktryny ekumenicznej określono zadania Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego. Dotyczą one relacji z poszczególnymi Kościołami. W pierwszej kolejności Doktryna zwraca uwagę na szczególne szukanie jedności z Kościołami prawosławnymi, które tak jak Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka są spadkobiercami włodzimierzowego chrztu (988r). Sytuacja w Ukrainie spowodowała, że społeczności wierzących zauważają potrzebę zjednoczenia wszystkich ukraińskich Kościołów wschodniej tradycji. Ta sytuacja może być swoistym „laboratorium ekumenizmu”, w którym wykluczone są wszelkie formy ultimatum a zachowany jest duch współpracy i partnerstwa. Formą realizacji Kościoła kijowskiego może być powołanie do istnienia jednego patriarchatu. Nie jest to obce ukraińskiej tradycji. Podobne próby pojawiły się już w XVII wieku ( nr 46 ). W kolejnym punkcie tej doktryny autorzy zwracają uwagę, że zjednoczenie Kociołów może przynieść też swój wymiar konsolidacji ukraińskiego narodu (nr 47), odrodzeniu chrześcijańskiej duchowości i moralności a także pokonać spuściznę bezbożnego komunizmu oraz form innych totalitaryzmów (nr 50).
Ostatni punkt tej części (nr 51), w której zawarte są zadania Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego zwraca uwagę, że jako największy spośród wschodnich Kościołów katolickich otwarty jest na współdziałanie z innymi wspólnotami chrześcijańskimi. Z tej racji, że Ukraiński Kościół Greckokatolicki obecny jest na wszystkich kontynentach, gotowy jest brać aktywny udział w międzynarodowym dialogu ekumenicznym oraz dzielić się zdobytym na tym polu doświadczeniem.
Następnie określone są relacje wobec innych Kościołów partykularnych a także relacje z Biskupem Rzymu i Stolicą Apostolską. Jak podkreślono to w punkcie 52 jedność z Biskupem Rzymu była jedną z fundamentalnych zasad tożsamości Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego. Kościół ten pozostaje Kościołem prawosławnym tzn. wierny wschodniej spuściźnie duchowej pozostając w widzialnej jedności z Pasterzem Kościoła Powszechnego.
Kolejnym zagadnieniem jest relacja z pozostałymi Kościołami prawosławnymi (nr 54-59), Kościołami przedchalcedońskimi (monofizyci i nestorianie) (nr 60) a także ze wspólnotami protestanckimi (nr 61-64).
W zakończeniu ekumenicznej koncepcji Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego autorzy stwierdzają, że odrodzenie wiary nastąpi poprzez odnowienie Kościoła kijowskiego w jednym Patriarchacie w jedności z Biskupem Rzymem i z innymi Kościoła partykularnymi (nr 65).[5]
[1] Д. Салахас, Місія і роль Східних Католицьких Церков в екуменічному діалозі: перешкоди чи нагода до об`єднання, w: Перемиські Архиєпархіяльні Відомості, Рік ХІ. Ч.16. 2014, с. 228-244;
[2] Orientale Ecclesiarum 24; Por. Kan. 903 Kodeks Kanonów Katolickich Kościołów Wschodnich;
[3] Д. Салахас, Місія і роль Східних Католицьких Церков в екуменічному діалозі: перешкоди чи нагода до об`єднання, w: Перемиські Архиєпархіяльні Відомості, Рік ХІ. Ч.16. 2014, с. 228-244;
[4] Zob. J. Moskałyk, Kościół dialogu, Poznań 2011, s. 180-181;
[5] Екуменічна концепція Української Греко-Католицької Церкви, затверджена Синодом Єпископів УГКЦ, що відбувся в м. Івано-Франківську 31 серпня – 6 вересня 2015 року Божого (постанова №25 ),
