Ukraińska sztuka współczesna – przełom lat 80/90 tych.
Marta Zambrzycka
Ukraińska sztuka przez większą cześć XX wieku pozostawała w sytuacji politycznej opresji. Poza krótkim okresem pierwszych dziesięcioleci XX wieku, gdy do głosu doszły nowatorskie tendencje, zduszone w latach 30, reszta stulecia, aż do lat 90-tych przebiegała w warunkach dominacji socrealizmu i dławienia wszelkich przejawów artystycznej niezależności.
Sytuacja zmienia się wraz z upadkiem ZSRR i przemianami społecznymi z tym związanymi. Ukraina po 91 roku musiała określić się jako nowe, niepodległe państwo, zdefiniować swoją tożsamość, uporać się z dziesięcioleciami totalitarnego dziedzictwa, warunkującego zupełną niemal izolację kulturalną. Ukraińska sztuka współczesna od roku 91 mierzy się z dziedzictwem postkolonialnym. Artyści poszukują własnej „ukraińskiej formy” i „ukraińskiej przestrzeni artystycznej”, dążąc jednocześnie do otwarcia jej na tendencje od dawna obecne w sztuce zachodniej. Na początku lat 90-tych, można mówić o „ukraińskim artystycznym boomie”, artyści pracowali wówczas we wszystkich dostępnych im mediach (sztuka video, fotografia, happening, performance, instalacja), większość inicjatyw twórczych miała aspekt polityczny i społeczny.
Proces poszukiwań, eksperymentów i przyswajania dziesięcioleci doświadczeń sztuki europejskiej, a także ponownego odkrywania twórczości artystów rodzimych przebiegał w wielu kierunkach. Rozwijają się nurty transawangardy (ukraińskiego postmodernizmu, reprezentowanego przez twórczość Arsena Sawadowa, Jurija Senczenko, Wasylija Cagolowa, Ilję Cziczkana, Ołeksandra Rojtbuda), głośne akcje artystyczne lwowskiej Fundacji Mazocha (Jurij Podolczak, Roman Wiktjuk, Jurij Djurycz) wywołują poruszenie w środowisku odbiorców sztuki. Odescy nonkonformiści wychodzą z undergroundu, w Charkowie rozwija się nurt fotografii społecznej a kijowskie Centrum Sztuki Współczesnej Sorosa promuje najbardziej radykalnych artystów, których działalność bulwersuje i łamie wszelkie kulturowe tabu. Dla większości powstałych wówczas środowisk twórczych charakterystyczny stał się postulat tworzenia sztuki wolnej i niezależnej, nie będącej odpowiedzią na polityczną koniunkturę i nie odwołującej się do gustów większości społeczeństwa. Artyści zwracali się przeciw ograniczeniom dominującej przez lata stylistyki socrealizmu, dążyli do przełamania narzucanych przez nią estetycznych i światopoglądowych ram. Poszukując inspiracji w nowoczesnym, zachodnim malarstwie, rzeźbie i grafice jednocześnie powracali do tradycji rodzimej awangardy, ponownie odkrywając nazwiska Bohomazowa, Maksymowycza, Burljuka czy Oleksandry Ekster. Ta nie-masowa, wolna twórczość opierała się przede wszystkim na eksperymencie; będąc poszukiwaniem oryginalności i nowatorstwa stanowiła swoiste wyzwanie zarówno dla autorów jak i dla odbiorców.
Ostatnie dziesięciolecia XX wieku to również czas formowania się nowych środowisk twórczych, przybierających często formę nieformalnych ugrupowań. Do takich należał między innymi powstały w 1988 we Lwowie Szlak (Шлях), czy stworzony rok później, również lwowski KUM (Клуб Українських Митців), reprezentowany przez Borysa Burjaka (Борис. Буряк), Petra Sypniaka (Петро. Сипняк), Wołodymyra Rybotyckiego (Володимир. Риботицький) i innych. W tym również czasie, a dokładnie w roku 1992 kilku kijowskich malarzy, z Tyberijem Silwaszi (Т. Сільваші), Anatolijem Krywolapem (А. Криволап) i Oleksandrem Żywotkowem (О. Животков) na czele tworzy jedno z ważniejszych dla ukraińskiego malarstwa niefiguratywnego ugrupowań – „Żywopysnyj Zapowidnyk” (Живописний заповідник).
Połączenie formalnego eksperymentu z teoretycznymi rozważaniami nad istotą sztuki wyznaczało kierunek działań niejednego artysty, a widoczne jest zwłaszcza w twórczości Tyberija Sylwaszi, teoretyka grupy „Żywopysnyj zapowydnyk”. W swoich koncepcjach Silwaszi odwołuje się do tradycji malarstwa „erudycyjnego”, wykraczającego poza walory estetyczne i niezrozumiałego bez odpowiedniego intelektualnego przygotowania. Abstrakcyjne malarstwo twórców „Zapowydnyka” stanowiło przede wszystkim rodzaj kolorystyczno – przestrzennego eksperymentu, a ogromne znaczenie barwy, przestrzeni oraz faktury obrazu widoczne jest zwłąszcza w twórczości Anatolija Krywołapa. Ten wyjątkowy artysta, „myśli kolorem i przestrzenią”, jego obrazy to wielkie płaszczyzny wypełnione gorącymi barwnymi plamami, układającymi się w umowny pejzaż. Krywołap przeszedł długą drogę twórczych poszukiwań. Od kilku dziesięcioleci eksperymentuje z barwą i przestrzenią, uwieczniając na swoich płótnach pejzaż ukraińskiej wsi. Krywołap to samotnik unikający rozgłosu, jednak jego twórczość doczekała się międzynarodowego uznania. Dziś jest „najdroższym malarzem Ukrainy” –jego obrazy sprzedają się na międzynarodowych aukcjach za rekordowe sumy.
Prace Anatolija Krywołapa można znaleźć na: http://thereart.com/national_museum#pic=124; http://artukraine.com.ua/
Prace Arsena Sawadowa można znaleźć na: http://www.savadov.com/
